Eerder verschenen in de digitale Oud Leiden Nieuwsbrief mei 2023.

Je ziet ze maar heel af en toe, met een schetsboek of met een compleet uitgezette veldezel en palet. Vaak kinderen die een opdracht voor school uitvoeren. Ook wel ouderen die zich na hun werkzame leven een nieuwe dagbesteding aanmeten. Of het er vroeger meer waren dan het er nu zijn is niet zo eenvoudig na te gaan. Feit is wel dat in de archieven, zoals het Leidse archief (Erfgoed Leiden en Omstreken), aanzienlijke collecties aanwezig zijn. Zo had ik eerder geschreven over de Haagse Willem Frederik Meijer (zie Oud Leiden Nieuws van december 2019). In het Leidse archief alleen al vindt je ruim 170 schilderijtjes, aquarellen en tekeningen.

Auteursrecht

De vraag is nu hoe het met het auteursrecht op al die kunstwerken ligt. Mag je zo’n kunstwerk zomaar in je scriptie of op je blog gebruiken? De huidige wet stelt dat het materiaal vrij beschikbaar is na een periode van 70 jaar na het overlijden van de maker. Tenzij die maker of diens nazaten anders beslist hebben, bijvoorbeeld bij testament. Dat is nogal een eis. Immers, hoe kom je er achter of een kunstenaar overleden is? Bij het RKD, het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, kun je soms die informatie vinden. Zo niet, dan zou je dat moeten onderzoeken. Om die reden is het bovengenoemde artikeltje over Willem F. Meijer geplaatst: we zochten naar mensen die meer informatie konden geven.

En dat is gelukt, er kwamen veel reacties! Als eerste reageerde Robin van der Graaf. Hij heeft Meijer in de negentiger jaren leren kennen omdat hij voor Meijer’s vrouw zorgde. Robin mocht veel verhalen horen over hoe Meijer met zijn fiets, achterop een uitklapbare schildersezel, stad en land af reed om “huisportretjes” te maken. Als dank voor zijn inspanningen heeft hij een aquarel van een stadsgracht gekregen. Daarop volgend kwam Lenny Beeloo die hem in zijn laatste jaren bijstond in het verzorgingshuis aan de Bezuidenhoutseweg. Zij vertelde dat Meijer tot op het laatst tekende en dichtte. Dat werd bevestigd door Daniëlle Kruger.

Onderzoek

Ik had in de tussentijd al veel over Meijer en zijn directe familie uitgezocht. In veel andere gevallen die ik heb onderzocht was dat dé manier om het auteursrecht vast te leggen voor het Leidse archief. Kinderen of broers en zussen  verlenen graag hun medewerking hieraan. Maar in het onderhavige geval was het al snel duidelijk dat Meijer en zijn vrouw kinderloos gestorven waren evenals zijn broer Jan. Met de familie van de oudste broer lijkt geen contact te zijn geweest, in ieder geval niet in latere jaren.

Uit de discussie met de mensen die hem in zijn laatste dagen gekend hebben kwam toch een aanknopingspunt naar boven: een testament! Het Centraal Testamentenregister bevatte inderdaad de registratie van Meijer’s testament, het zou zijn opgemaakt bij Advocaten en Notarissen Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn. Mr. De Zeeuw, toen als notaris verbonden aan dat kantoor, kon mij vertellen dat als enige erfgenaam was benoemd de stichting “People’s Trust Nederland”, gevestigd te Leiden. De behandeling van het testament is overgegaan naar het notariskantoor Burgemeestre en Partners.

Misschien herinnert u zich die stichting “People’s Trust Nederland” nog wel. Het was een ontwikkelingsorganisatie die zich het lot van kindprostituees aantrok. De stichting zette onder andere scholingsprojecten op om kinderen een alternatief te bieden. De voorzitter was Dirk van de Wijngaard. Die wist mij te melden dat de stichting in 2014 opgeheven was. De informatie bij de Kamer van Koophandel bevestigde dat.

Maar … aangezien Willem F. Meijer op 26 november 2016 overleden is, kan zijn laatste wil niet zijn uitgevoerd. Dat bevestigde ook Dirk van de Wijngaard. Navraag bij het notariskantoor Burgemeestre en Partners leerde, dat er een executeur testamentair was aangewezen die niet had geaccepteerd en dat mogelijke erfgenamen die waren aangeschreven niet hadden geantwoord. Dat stemt overeen met wat ik zelf gevonden had. Het notariskantoor beschouwt daarmee de zaak als afgerond.

Wat betekent dat nu voor het beeldmateriaal van Wim Meijer? Men spreekt in dit soort gevallen van verweesde werken. Het betekent dat, na zorgvuldige afweging, het materiaal digitaal beschikbaar kan worden gesteld. Voor het Leidse Archief was het onderzoeksresultaat voldoende reden om het beeldmateriaal niet alleen in lage resolutie op de website te tonen, maar ook breder beschikbaar te stellen. Voorwaarde voor het gebruik is natuurlijk wel dat de naam van de maker vermeld wordt bij het tonen van het beeldmateriaal.

Nawoord

Het is niet altijd zo ingewikkeld om het auteursrecht van beeldmateriaal uit te zoeken, maar het komt voor. Veel van dat werk zou niet nodig zijn geweest als indertijd bij het archiveren van het materiaal meer aandacht was besteed aan de auteursrechten van de maker. Tegenwoordig gebeurt dat wel dus in de toekomst zal een zoektocht als hier beschreven niet meer nodig zijn. In feite gaat het dus alleen maar om het beeldmateriaal dat in de afgelopen periode van ongeveer 150 jaar gemaakt is. Dat is nog best veel, maar wordt elk jaar weer wat minder …

Inmiddels (juni 2023) zijn, na benadering, ook het Haags Gemeentearchief en het Utrechts Archief overgegaan tot openbaarmaking van de werken van W.F. Meijer.