Eerder verschenen in de NRC van 30 november 2019, bewerkt door Gretha Pama.
Bijna al mijn collega’s hebben wel wat aan de muur in hun werkkamer hangen. De één diploma’s, de ander posters van conferenties. Collega Henk Nugteren had óók schilderijen, op een gegeven moment hing zijn kamer er vol mee. De meeste waren portretten, ook van collega’s. Die waren duidelijk niet helemaal natuurgetrouw, maar op een bepaalde manier ook weer wel: de kleuren typeerden de afgebeelde mensen heel sterk. Toen ik hem ernaar vroeg vertelde hij dat zijn vrouw, Marian Nugteren-Dorleijn, onlangs een tentoonstelling had gehad – en dat de schilderijen nu even geparkeerd moesten worden.
Toen kreeg ik het idee haar een portret te laten maken van Henry van ’t Hoff, mijn grote voorbeeld. Van ’t Hoff ontving in 1901 de eerste Nobelprijs voor Scheikunde. Dankzij hem weten we dat als je de eigenschappen van moleculen wilt begrijpen, je de driedimensionale structuur ervan moet zien te doorgronden. In het begin werd hij weggezet als een fantast, maar dat was hij dus niet. Hij zag in dat je geen wetenschap kunt bedrijven zonder je creatieve vermogens te gebruiken.
Alles wat mijn vak bevat, zelf geef ik colleges thermodynamica, komt in hem samen. En dan vooral ook dat wetenschap niet zonder creativiteit kan. Dat leer ik ook aan mijn studenten: creativiteit is niet per se dat je kunt schilderen of viool spelen. Het is je verdiepen in een probleem, zodat je het je eigen maakt, om vervolgens je andere hersenhelft aan het werk te zetten. Dat kun je al doen door een wandeling te maken.
Van Henry van ’t Hoff zijn wel afbeeldingen, maar schilderijen of foto’s van wetenschappers uit die tijd zijn bijna statieportretten, zo plechtig en serieus als de mensen kijken. En ik wilde wat levendigs. Ik heb foto’s van hem getoond, die waren in zwart-wit maar je denkt erop te zien dat hij blond was, en over hem verteld. Het portret straalt nu precies uit wat ik in hem waardeer: zijn kennis, maar vooral zijn verbeeldingskracht. Ik ben er heel blij mee. Het hangt in het zicht van bezoekers, die ik nooit nalaat zijn verhaal te vertellen.”